พุทธศาสนสุภาษิตหมวดจิต

เมื่อจิตเศร้าหมองแล้ว ทุคคติเป็นอันหวังได้		จิตฺเต สงฺกิลิฏฺเฐ ทุคฺคติ ปาฏิกงฺขา ม.มู. ๑๒/๖๔
เมื่อจิตไม่เศร้าหมอง สุคติเป็นอันหวังได้		จิตฺเต อสงฺกิลิฏฺเฐ สุคติ ปาฏิกงฺขา ม.มู. ๑๒/๖๔
โลกถูกจิตนำไป		จิตฺเตน นียติ โลโก สํ.ส. ๑๕/๑๘๑
การฝึกจิตเป็นความดี		จิตฺตสฺส ทมโถ สาธุ ขุ. ธ. ๒๕/๑๙
จิตที่ฝึกแล้วนำสุขมาให้		จิตฺตํ ทนฺตํ สุขาวหํ ขุ. ธ. ๒๕/๑๓
จิตที่คุ้มครองแล้วนำสุขมาให้		จิตฺตํ คุตฺตํ สุขาวหํ ขุ. ธ. ๒๕/๑๓
ผู้ประพฤติตามอำนาจจิตย่อมลำบาก		วิหญฺญตี จิตฺตวสานุวตฺตี ขุ. ชา. ๒๗/๓๑๖
พึงรักษาจิตของตน เหมือนคนประคองบาตรที่เต็มด้วยน้ำมัน		เตลปตฺตํ ยถา ปริหเรยฺย เอวํ สจิตฺตมนุรกฺเข ขุ. ชา. ๒๗/๙๖
จงตามรักษาจิตของตน		สจิตฺตมนุรกฺขถ ขุ.ธ. ๒๕/๕๘
ผู้มีปัญญา พึงรักษาจิต		จิตฺตํ รกฺเขถ เมธาวี ขุ. ธ. ๒๕/๑๙.
ก็บาปเกิดจากอารมณ์ใด ๆ พึงห้ามใจจากอารมณ์นั้น ๆ		ยโต ยโต จ ปาปกํ ตโต ตโต มโน นิวารเย สํ.ส. ๑๕/๖๓
เมื่อจิตไม่มั่นคง ไม่รู้พระสัทธรรม มีความเลื่อมใสเลื่อนลอย ปัญญาย่อมไม่บริบูรณ์		อนวฏฺฐิตจิตฺตสฺส สทฺธมฺมํ อวิชานโต ปริปฺลวปสาทสฺส ปญฺญา น ปริปูรติ ขุ. ชา. ๒๗/๑๓
สติกำหนดลมหายใจเข้าออก อันผู้ใดไม่อบรมให้บริบูรณ์ ทั้งกายทั้งจิตของผู้นั้นก็หวั่นไหว		อานาปานสฺสติ ยสฺส อปริปุณฺณา อภาวิตา กาโยปิ อิญฺชิโต โหติ จิตฺตมฺปิ โหติ อิญฺชิตํ ขุ. ปฏิ. ๓๑/๓๖๙
สติกำหนดลมหายใจเข้าออก อันผู้ใดอบรมบริบูรณ์ดีแล้ว ทั้งกายทั้งจิตของผู้นั้นก็ไม่หวั่นไหว		อานาปานสฺสติ ยสฺส ปริปุณฺณา สุภาวิตา กาโยปิ อนิญฺชิโต โหติ จิตฺตมฺปิ โหติ อนิญฺชิตํ ขุ. ปฏิ. ๓๑/๓๖๙
โจรกับโจรหรือไพรีกับไพรี พึงทำความพินาศให้แก่กัน ส่วนจิตตั้งไว้ผิด พึงทำให้เขาเสียหายยิ่งกว่านั้น		ทิโส ทิสํ ยนฺตํ กยิรา เวริ วา ปน เวรินํ มิจฺฉา ปณิหิตํ จิตตํ ปาปิโย นํ ตโต กเร ขุ. ธ. ๒๕/๑๓
มารดาบิดาหรือญาติเหล่าอื่น ไม่พึงทำเหตุนั้นให้ได้ ส่วนจิตที่ตั้งไว้ดีแล้ว พึงทำเขาให้ดีกว่านั้น		น ตํ มาตา ปิตา กยิรา อญฺเญ วาปิจ ญาตกา สมฺมาปณิหิตํ จิตฺตํ เสยฺยโส นํ ตโต กเร ขุ. ธ. ๒๕/๑๓
ฝนย่อมรั่วรดเรือนที่มุงไม่ดีฉันใด ราคะย่อมรั่วรดจิตที่ไม่ได้อบรมฉันนั้น		ยถา อคารํ ทุจฺฉนฺนํ วุฏฺ€ี สมติวิชฺฌติ เอวํ อภาวิตํ จิตฺตํ ราโค สมติวิชฺฌติ ขุ. ธ. ๒๕/๑๑
ภูเขาหินแท่งทึบ ไม่สั่นสะเทือนเพราะลมฉันใด บัณฑิตย่อมไม่หวั่นไหวในนินทาและสรรเสริญฉันนั้น		เสโล ยถา เอกฆโน วาเตน น สมีรติ เอวํ นินฺทาปสํสาสุ น สมิญฺชนฺติ ปณฺฑิตา ขุ. ธ. ๒๕/๑๖
ผู้มีจิตอันไม่ชุ่มด้วยราคะ มีใจอันโทสะไม่กระทบแล้ว ผู้มีบุญและบาปอันละได้แล้ว ผู้ตื่นอยู่ ย่อมไม่มีภัย		อนวสฺสุตจิตฺตสฺส อนนฺวาหตเจตโส ปุญฺญปาปปหีนสฺส นตฺถิ ชาครโต ภยํ ขุ.ธ. ๒๕/๒๐
บุคคลรู้กายนี้ที่เปรียบด้วยหม้อ กั้นจิตที่เปรียบด้วยเมืองนี้แล้ว พึงรบมารด้วยอาวุธคือปัญญา และพึงรักษาแนวที่ชนะไว้ ยับยั้งอยู่.		กุมฺภูปมํ กายมิมํ วิทิตฺวา นครูปมํ จิตฺตมิทํ ถเกตฺวา โยเธถ มารํ ปญฺญาวุเธน ชิตญฺจ รกฺเข อนิเวสโน สิยา. ขุ. ธ. ๒๕/๒๐.
โลกถูกจิตนำไป ถูกจิตชักไป สัตว์ทั้งปวงไปสู่อำนาจแห่งจิตอย่างเดียว		จิตฺเตน นียติ โลโก จิตฺเตน ปริกิสฺสติ จิตฺตสฺส เอกธมฺมสฺส สพฺเพว วสมนฺวคู สํ.ส. ๑๕/๑๘๑
การฝึกจิตที่ข่มยาก ที่เบา มักตกไปในอารมณ์ที่น่าใคร่ เป็นความดี, (เพราะว่า) จิตที่ฝึกแล้ว นำสุขมาให้.		ทุนฺนิคฺคหสฺส ลหุโน ยตฺถ กามนิปาติโน. จิตฺตสฺส ทมโถ สาธุ จิตฺตํ ทนฺตํ สุขาวหํ. ขุ. ธ. ๒๕/๑๙.
ผู้ใดทำกรรมชั่ว ล่อลวงเอาทรัพย์สมบัติพี่น้องพ่อแม่ ผู้นั้นมีจิตชั่วร้าย ย่อมไม่มีความเจริญ แม้เทวดาก็ไม่บูชาเขา.		ปทุฏฺฐจิตฺตสฺส น ผาติ โหติ น จาปิ นํ เทวตา ปูชยนฺติ โย ภาตรํ เปตฺติกํ สาปเตยฺยํ อวญฺจยี ทุกฺกฏกมฺมการี. (นทีเทวตา) ขุ. ชา. ติก. ๒๗/๑๒๐.
ผู้มีปัญญา พึงรักษาจิตที่เห็นได้ยากนัก ละเอียดนัก มักตกไปในอารมณ์ที่น่าใคร่, (เพราะว่า) จิตที่คุ้มครองแล้ว นำสุขมาให้.		สุทุทฺทสํ สุนิปุณํ ยตฺถ กามนิปาตินํ จิตฺตํ รกฺเขถ เมธาวี จิตฺตํ คุตฺตํ สุขาวหํ. ขุ. ธ. ๒๕/๑๙.